TIẾNG VIỆT NGÀY CÀNG MẤT
CHUẨN
TRẦN ĐĂNG
KHOA
Người gióng lên tiếng chuông báo động này
không phải tôi mà là thầy Nguyễn Văn Thắng, nguyên Trưởng bộ môn Dịch, Phó
Trưởng khoa Tiếng Pháp, trường Đại học Ngoại ngữ, nay là Đại học Hà Nội. Thầy
rất tâm đắc với chuyên mục “Blog tòa soạn” trên báo VOV, khi tờ báo bàn thẳng
về những vấn đề nhức nhối của xã hội, trong đó có mảng Giáo dục và Đào tạo.
Thầy viết cho tôi một bức thư khá dài, bàn về Tiếng Việt mất chuẩn, gây hệ lụy
cho việc học ngoại ngữ. Với bề dày của kinh nghiệm thực tiễn, bằng tầm nhìn khá
sâu rộng của một người quản lý kiêm đứng lớp, thầy đưa ra nhiều kiến giải khá
sắc sảo. Tôi trịnh trọng chuyển ý kiến của thầy đến đông đảo bạn đọc, đặc biệt
là những nhà Lãnh đạo ngành Giáo dục, các bạn ký giả và những người làm công
tác truyền thông.
Qua thực tiễn giảng dạy, thầy Thắng nhận ra rằng những năm gần đây, càng ngày
càng có nhiều sinh viên hệ Chính quy, trong đó có bộ môn Tiếng Pháp thày giảng
dạy, gặp khó khăn trong học phát âm, thậm chí luyện mãi mà không đọc đúng một
số âm như [y] [ﮐ ] [з ]. Hiện tượng này trước kia cũng có nhưng không nhiều và
dễ khắc phục. Theo thày, vấn đề này có nguyên nhân từ việc tiếng Việt càng ngày
càng bị bóp méo, mất chuẩn. Người ta nói sai, viết sai và hiểu sai tiếng Việt
một cách bừa bãi, vô trách nhiệm đến mức đáng báo động. Sự méo mó của tiếng
Việt đã trực tiếp gây ảnh hưởng xấu đến việc học tiếng pháp nói riêng, học
ngoại ngữ nói chung, nhất là khâu phát âm, một mắt xích cực kỳ quan trọng của
giao tiếp.
Tiếng Việt bị “trệch đường ray” xuất phát
từ những nguyên nhân chủ quan và khách quan. Nguyên nhân đầu tiên theo thày là
“Sai lầm từ tầm vĩ mô”. Ngày xưa, học sinh lớp 1 được học bảng chữ cái, luyện
cách đọc từng chữ a, bê, xê, dê, đê…(A,B,C,D,Đ…), rồi học ghép vần (đánh vần),
thí dụ bờ-a-ba (ba). Tức là phân định ranh giới giữa chữ cái (ký tự) và âm hoặc
kết hợp chữ cái và vần, như “tr”, “ch”, “kh”, “êu”, “oi”... để tạo thành từ.
Hiện nay, cách làm này vẫn được áp dụng trong các phương pháp giảng dạy tiếng
Việt cho người nước ngoài. Tiếc thay thời nay, các nhà hoạch định chính sách,
các chuyên gia giáo dục chỉ muốn vươn lên tầm vĩ đại như đào tạo ào ạt tiến sĩ,
phong thật nhiều giáo sư, phó giáo sư mà không đặt hướng chuẩn mực cho hệ thống
phát âm tiếng Việt. Người ta trộn lẫn chữ cái với âm (vần) trong một món ô hợp,
dẫn đến sự ứng dụng ngôn ngữ không đồng đều, lộn xộn, bát nháo, và không ngoa
mà nói là "quân hồi vô phèng". Giáo viên cấp I bắt trẻ con đọc các
chữ cái a-b-c-d-đ… là a-bờ-cờ-dờ-đờ, cũng như vậy l-m-n-r là lờ-mờ-nờ-rờ….
Chương trình “Chiếc nón kỳ diệu” trên VTV3, một chương trình dành cho tiếng
Việt, MC Tuấn Tú không những đọc chữ “g” là “gờ” mà còn ép người chơi bắt chước
cái sai của mình khi họ phát âm đúng là "giê". Cũng tương tự, chữ cái
“q” ( [q] tròn môi, vẫn được dùng trong giáo trình Tiếng Việt cơ sở) bị đọc là
“cu” (vậy nên mới có chuyện ông này ông nọ được “cắt cu” khi đôn từ vị trí
“quyền giám đốc” (Q. Giám đốc) lên giám đốc. Lỗi này chính là thủ phạm khiến
học sinh ngày nay không đọc đúng âm [y] tròn môi như trong các từ “tu”,
“russe”, “sur”... của tiếng pháp.
Cũng theo thầy Thắng, sự méo mó của Tiếng Việt ấy bắt nguồn từ “hội chứng đám
đông”.
Ở ta, cụm từ “Hội chứng đám đông” được dùng nhiều trên các phương tiện thông
tin đại chúng vì có quá nhiều điều day dứt để nói: Ùa đi mua vàng khi vàng tăng
giá. Lũ lượt kéo nhau vào rừng tìm trầm vì nghe tin có người vớ được bạc tỷ nhờ
bán lâm sản quý này. Ào ào rút tiền từ ngân hàng ACB khi “bầu” Kiên bị
bắt…Nhưng hội chứng đám đông trong quá trình bóp méo tiếng Việt diễn ra êm ả,
từ từ đầu độc chính nạn nhân sử dụng ngôn ngữ mà không nhận ra hiểm họa. Tình
trạng này liên quan đến trình độ, môi trường giao tiếp, chạy theo “mốt”, a dua,
đua đòi. Một xu hướng dần trở thành trào lưu mạnh mẽ khi sử dụng tiếng Việt là
“mềm hóa”, “bẹt hóa”, “oặt hóa” một số âm trong tiếng mẹ đẻ. Điển hình là âm
[ﮐ] bị đại trà hóa thành [s], vần [tr] thành [ch], âm [r] thành [z], kể cả [з]
cũng thành [z]. Đây là thói a dua chạy theo “mốt”, vì nếu đọc đúng các âm này
sẽ bị coi là “nhà quê”, bởi lẽ người “Chàng an” không nói là “rổ, rá” mà phải
bẹt mồm để thòi ra cái âm “dổ dá”. Đại đa số ca sĩ Việt thể hiện ca khúc “Để
gió cuốn đi” của Trịnh Công Sơn bằng những âm thanh ghê rợn "Xống chong
đời xống cần có một tấm lòng". Trong tiếng Việt, từ "xống" là
tên gọi của loại "quần không đáy người ta hãi hùng" của đàn bà thời
xưa, vậy mà họ không ngần ngại tuôn ra từ mồm rồi nhét vào tai thính giả. Thật
là lố bịch khi nhạc sĩ Huy Tuấn, giám khảo cuộc thi "Tìm kiếm tài
năng", trong buổi tối 23-12-2012, đã cố tình vẹo mồm, uốn lưỡi ra vẻ khổ
sở nhại lại từ "rõ ràng" sau khi một thí sinh phát âm chuẩn từ này
trong câu trả lời "chim cu gáy rõ ràng hơn chim bồ câu".
Ngoài tiếng Pháp, khi học tiếng Hoa, tiếng Nga, tiếng anh, tiếng A-rập, thày
Thắng thấy có cả một hệ thống dạy phát âm được chuẩn bị công phu, khoa học, nên
không có sự à uôm lẫn lộn các âm, người dân hầu như không phát âm sai. Nói một
cách khác là không có sự “mềm hoá”, “bẹt hoá” một cách tùy tiện, vì nếu sai âm
ắt dẫn đến sai nghĩa của từ, chẳng hạn như "chat" hoàn toàn khác với
"sa", "Les jeux" không thể là "Les oeufs".
Trong tiếng Việt, mỗi chữ cái cho một âm riêng, nhưng sự "mềm hoá" đã
tạo môi trường cho sự xâm lấn, chữ cái này “ăn cắp”, triệt tiêu âm của chữ cái
khác, dẫn đến hệ luỵ khôn lường, đã và đang gây nên sự hiểu nhầm hoặc không
hiểu nghĩa của từ. Một lần đi phiên dịch tại Trung tâm Khí tượng Thủy văn quốc
gia, thày Thắng ngớ người ra khi nghe bà Châu, tiến sĩ phụ trách dự báo trung
hạn nói : “Chúng tôi có 20 “xông”. Thày hỏi lại “20 gì”? Trả lời “20 xông”.
Thày vẫn thần mặt ra thì người ngồi cạnh nhắc “20 sông”.
Sự “mềm hóa” âm đã khiến rất nhiều từ đơn trở thành tối nghĩa, thậm chí sai
nghĩa, chẳng hạn khi nghe một người nói lợn “dống”, có thể hiểu theo 2 cách
“lợn rống” hoặc “lợn giống”. Cụm từ “hai chục xe”, nếu phát âm dúng sẽ được
hiểu là “20 xe”, còn người nói đã bẹt hóa âm, thì đó lại là “trục xe”. Khi nghe
ca sĩ Quang Dũng hoặc nhiều ca sĩ khác thể hiện bài hát “Chân tình” của Trần Lê
Quỳnh, trong đó có câu: “Và anh còn nhớ những giờ em đứng chờ chồng”, thì ai
cũng cho là người vợ chờ đợi chồng, hoàn toàn vô hại, mặc dù trong nguyên bản
là “chờ trông” đã bị “mềm hóa”. Thế nhưng từ “trồng” bị học sinh “bẹt hóa”
thành “Cô giáo em say chồng người” thì tai họa ập lên đầu cô. Và nếu cả hai từ
đều bị “mềm hóa” (xay chồng người), thì cánh đàn ông coi chừng kẻo “tan thây”.
Sở dĩ người ta cố tình gán cho chữ cái “g” âm “gờ” vì không phát ra được âm
“giê” do thói quen “bẹt hóa” thành “dê”, (phải chăng để tránh “con dê”). Thực
tế âm [ʒ] đã từng tồn tại trong tiếng Việt có ký
hiệu viết là “gi” như trong từ “gia đình”, “han gỉ”. Tuy nhiên trong ứng dụng
ngôn ngữ thường nhật, âm này dần dần biến mất, họa chăng chỉ gặp trong cách nói
của số rất ít người “thất thập cổ lai hy” có học thức. Sự “mềm hóa” âm gây nên
sự méo mó, “ biến thái” của tiếng Việt. Băng quảng cáo cho nước chấm “ma-gi”
trên VTV nói là “ma-ghì (gì) má ghi (gi). Và cứ đà này, từ nghi vấn “gì” cũng
sẽ bị trẻ con đọc là “ghì” (mày ăn “ghì”, làm “ghì”). Lỗi này thuộc về ý thức,
cũng có thể nói là thói bừa bãi, không biết trân trọng tiếng mẹ đẻ của người sử
dụng ngôn ngữ. Cũng chính lỗi này gây khó khăn cho sinh viên tiếng pháp phát âm
[з].
Nếu người ta quyết tâm đặt lại khuôn mẫu quy chuẩn cho hệ thống ngữ âm tiếng
Việt, và nếu người Việt có ý thức giữ gìn chuẩn mực và sự trong sáng của tiếng
mẹ, trước hết ở tầm vĩ mô trong hệ thống giáo dục, rồi đến các thế hệ công dân
nước nhà, thì tiếng Việt sẽ tìm lại được đúng quỹ đạo. Tại sao nói được “Chương
trình Đồ rê mí” hay “I-rắc” mà lại không nói là “ra vào” mà cứ phải nhại mồm ra
là “da vào”, hay “ánh xáng dực dỡ” giết chết “ánh sáng rực rỡ”? Trong băng ghi
âm giọng Bác Hồ đọc bản tuyên ngôn độc lập, người ta thấy nổi bật sự phân biệt
rõ ràng giữa các âm mà thời nay gọi là “nặng” và “nhẹ”, sao vẫn rung động lòng
người đến thế? Nghệ sĩ nhân dân Thu Hiền uốn lưỡi thả điểm nhấn vào âm [r] khi
cất lên câu hát trong bài “Một khúc tâm tình của người Hà Tĩnh” của Nguyễn Văn
Tý “Đi mô rồi cũng nhớ về Hà Tĩnh” lại khiến thính giả xao xuyến đến vậy? Khí
phách Hà Nội như vút bay cao hùng tráng trong giọng hát của ca sĩ Ánh Tuyết khi
thể hiện bài “Người Hà Nội” của Nguyễn Đình Thi với những từ có âm bị coi là nặng
chìm quê kệch “Hà Nội cháy khói bay ngập trời, Hà Nội ầm ầm rung sông Hồng
reo”. Và nghệ sĩ nhân dân Quốc Hương với bài “Tiểu đoàn 307” “Ai đã từng đi qua
sông Cửu Long giang, Cửu Long giang sóng trào nước xoáy” nghe không thấy “nhà
quê” mà chỉ thấy hào hùng, oanh liệt. Tại sao người ta chỉ thấy chướng tai khi
nghe ai đó lẫn lộn giữa âm [l] và [n] (thật rợn người khi nghe một phụ nữ thơm
phức nước hoa, ăn diện hợp thời trang, nói với người bán thuốc: “Cho chị một vỉ
đầu “lâu”. Tá hỏa ra là một loại thuốc viên nang một đầu màu nâu), mà lại không
nhận ra sự phản cảm khi người ta cố tình biến vần “tr” thành vần “ch” như “nhà
chường”, “chẻ em xung xướng”, để rồi nói xong phải giải thích là “chờ” nặng,
“xờ” nặng?
(Còn tiếp)
Theo
Blog Lão Khoa
TRẦN ĐĂNG KHOA